Dubbel gevoel bij een zwanenzang

De term zwanenzang wordt als metafoor gebruikt ter duiding van iemands laatste daad voor hij of zij wat anders gaat doen, of zelfs sterft. Volgens historiek.net danken we het begrip zwanenzang aan de oude Grieken. Die dachten dat zwanen schepselen waren van Apollo, de god van de muziek. Volgens het volksgeloof konden de sierlijke dieren hun dood aan voelen komen en barstten ze, kort voor het heengaan, in een schitterend gezang uit. Volgens Socrates werden de dieren hierbij geïnspireerd door Apollo en zongen ze niet uit droefheid, maar uit blijdschap over het goeds dat hen dankzij Apollo na de dood te wachten stond.

Ik moest hier aan denken toen ik op zondag 23 januari 2022 in de buitenhaven van Stellendam, samen met minstens honderd mede-vogelaars en natuurfotografen een geelsnavelduiker eenzaam en krachteloos, onder een mistroostige grijze lucht, zijn of haar rondje zag zwemmen. Het arme beest zong weliswaar niet, althans niet hoorbaar, maar ik weet bijna zeker dat het dier zich bewust was van zijn naderend einde en zijn bezoek aan Stellendam als laatste daad zag. De ogen, als ze al open waren, stonden donker en het verenpak was niet meer waterdicht. Een prachtige vogel, een bijzonderheid voor ons land, stond op het punt onze wereld te verlaten. Misschien een slachtoffer van de heersende vogelgriep, wie zal het zeggen. Maar met al zijn misère gaf het arme dier de aanwezigen nog even de kans om een vinkje te zetten bij deze – voor velen ongetwijfeld nieuwe – soort. En ik was een van hen.

Ik moet zeggen dat ik er toch een dubbel gevoel aan over heb gehouden. Natuurlijk liep ik net als vele anderen van de ene kant van de haven naar de andere, om te proberen het arme beest zo goed mogelijk op de foto te krijgen. Waarbij je in de zoeker al zag dat het beest regelmatig met de ogen gesloten rond zwom. Ik geloof niet dat hij zich opgejaagd voelde, daarvoor was hij wellicht al te zwak. Hij zwom rustig rond, deed zelfs nog een enkele poging om wat eetbaars op te duiken, en keek af en toe op naar de mensen die her en der op de kant naar hem stonden te kijken. Het stoorde hem ogenschijnlijk niet, hij had andere dingen aan z’n hoofd.

Thuis gekomen kijk je naar de resultaten en zie je de nodige foto’s waarop het lijden van het dier is af te lezen. De ogen bijna gesloten, de veren nat en open, de kop hangend naar omlaag in plaats van fier overeind. Het besef dat deze vogel het – op z’n zachtst gezegd – niet naar zijn zin had was niet te onderdrukken. Maar als je je foto’s gaat selecteren, gaat de voorkeur uit naar die plaatjes waarop hij nog enigszins helder uit de ogen kijkt. Je gaat voorbij aan het feit dat het beestje zeer waarschijnlijk aan het sterven was en je probeert hem van zijn beste kans te laten zien. Maar doe je dat voor hem, of voor jezelf? Als ik mezelf deze vraag stel, weet ik het antwoord wel. En dat verklaart het dubbele gevoel dat ik krijg als ik naar de foto’s kijk…